როგორ ამოვიცნოთ პანიკური შეტევა – 7 რჩევა ფსიქოლოგისგან

გადაცემის ლაივი LIVE

პანიკური შეტევა შფოთვითი აშლილობის ერთ-ერთი ფორმაა. რა დაგეხმარებათ პანიკურ შეტევასთან გასამკლავებლად – ამ თემაზე მარტა ქარუმიძის გადაცემაში „7 რჩევა ფსიქოლოგისგან“ „კამარას“ ფსიქოლოგმა ელენე ბარამიძემ ისაუბრა.

რა არის შფოთვა?

ცხოვრების რიტმის აჩქარებასთან ერთად დღესდღეობით შფოთვა ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სიმპტომი გახდა. ეს სიმპტომი ყველასთვის ცნობილია, ყველას გვქონია ცხოვრებაში შფოთვითი მომენტები. რა არის შფოთვა? შფოთვა არის აფექტური რეაქცია გაუცნობიერებელ საფრთხეზე ანუ საფრთხის ობიექტი ადამიანისთვის უცნობია. მაგალითად შიშის დროს ადამიანმა იცის კონკრეტულად რისი ეშინია და მისი შიში ობიექტურია – ადამიანს მგელი რომ მოსდევს და მისი რეაქცია გაქცევაა – ეს ნორმალურია. შფოთვა კი მეტნაკლებად ინტენსიური უარყიფითი შეგრძნებაა, რომლის შინაარსიც უცნობია და ხშირად გამოვლინებას სომატურ და ნეიროვეგეტატიურ სფეროში ჰპოვებს. შფოთვა როგორც ვახსენე ყველასთვის სახასიათოა, პრობლემატური ხდება მაშინ, როდესაც ინტენსიურ სახეს იღებს და არღვევს ადამიანის ყოვედღიურ ფუნქციონირებას. მაგალითად სხვადასხვა ფობიებისა და პანიკური შეტევების ბირთვი სწორედ შფოთვაა.

წარმოიდგინეთ, რომ ხართ საზოგადოებრივ ტრანსპორტში და უცებ ყოველგვარი თვალსაჩინო მიზეზის გარეშე, გრძნობთ სისუსტეს, გასხავთ ცივი ოფლი, გული გიცემთ სწრაფად და გგონიათ რომ ვერ სუნთქავთ. შეგრძნება გაქვთ თითქოს კვდებით.

როგორ ამოვიცნოთ პანიკური შეტევა?

პანიკური შეტევა არის შფოთვის უკიდურესი გამოვლინება. თავს იჩენს მოულოდნელად, თვალსაჩინო სტრესორის გარეშე, მაშინაც კი როდესაც ვისვენებთ. მაგრამ ის რომ სტრესორი თვალსაჩინო არ არის, იმას არ ნიშნავს, რომ ის არ არსებობს, ყოველთვის არის რაღაც გამღიზიანებელი რაც იწვევს კრიზის და თუ მას ვერ ვამჩნევთ, ეს იმიტომ რომ ფიზიკური რეაქცია /სიმპტომატიკა იკავებს მთელს ადგილს, ხდება ყოვლისმომცველი. ობიექტური თვალთახედვით, გამომწვევი მიზეზი შეიძლება ძალიან მარტივად და ბანალურად მოგვეჩვენოს, მაგრამ მას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ან მნიშვნელოვან მოვლენასთან ასოცირდება პაციენტის ფსიქიკურ რეალობაში, მის გამოცდილებაში. მაგალითად ეს შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთ სიტყვა დიალოგში ან რაიმე სუნი, რომელიც უსიამოვნო მნიშვნელოვან მოგონებასთან ასოცირდება და წამიერად ამოატივტივებს ამ უკანსკნელს.

პანიკური შეტევის დროს სტრესორის შედეგად ჩნდება ემოცია, რომელიც ხელს უწყობს ადრენალინის მოზღვავებას, სწორედ ეს ადრენალინი იწვევს ფიზიკური რეაქციების მთელ სერიას: ტაქიკარდია, სიცხე, ცივი ოფლდენა, კანკალი, დიარეა, სისუსტე და სხვა… კრიზისი გრძელდება 5 წუთიდან მაქსიმუმ 1 საათამდე, მაგრამ საშუალოდ მისი ხანგრძლივობა 20 წუთუა ხოლმე.

ასეთი ფიზიოლოგიური რეაქციები თავზარდამცემია თუ არ გვესმის რა ხდება ჩვენს თავს. სიმპტომები იმდენად ინტენსიურია, რომ ადამიანს ჰგონია ავად არის და სიკვდილი ემუქრება. ჩემი გამოცდილებით, პაციენტების უმრავლესობა მსგავსი პანიკური შეტევის დროს სასწრაფო დახმარება იძახებს ან ექიმთან კონსულტაციაზე მიდის და სწორედ ასე ხვდებიან ხოლმე შემდეგ ფსიქოლოგთან, რა თქმა უნდა იმ შემთხვევაში, როდესაც სამედიცინო დიაგნოზი გამოირიცხება. პაციენტები ხშირად შეშინებულები მოდიან, რაც ბუნებრივია, არ ესმით რა ხდება მათ თავს და როგორ შეიძლება მათმა ფსიქიკამ ასეთი რადიკალური რეაქცია გამოიწვიოს, ერთი შეხედვით თითქოს არაფერი განსაკუთრებული მომხდარა მათ ცხოვრებაში. პანიკური შეტევის გამოხუტული მახასიათებელია მუდმივი საფთხის მოლოდინი, ერთხელ მომხდარი ეპიზოდის შემდეგ, მისი განმეორების შიში ისადგურებს, ადამიანს განცდა აქვს რომ მისი სხეული მას აღარ ემორჩილება და კონტროლი აღარ აქვს საკუთარ თავზე. ასევე ხშირია უბედურების მოლოდინი და იპოქონდრიის მსგავსი მდგომარეობა.

რას გვანიშნებს პანიკური შეტევა?

პანიკური შეტევა არის განგაშის ნიშანი, რომლითაც ჩვენი სხეული გვეუბნება, რომ აღარ შესწევს ძალა აიტანოს ის ზეწოლა, რომელსაც ჩვენ მას ვაყენებთ მნიშვნელოვანი კონფლიქტის გვერდზე გადადებით, მისი უარხყოფით. აქამდე შფოთვა, რომლის მისიაც ზუსტადაც გაფრთხილებაა, არ აღმოჩნდა საკმარისი საგანგაშო სიტუაციის შესამჩნევად, ამიტომაც პანიკური ეპიზოდი იღებს სადავეებს.

ისევე როგორც შფოთვა, პანიკაც სიმპტომია, ის არ არის თავად პრობლემა, არამედ ნიშანი რომ პრობლემა არსებობს (ისევე როგორც მუცლის ტკივილი არ არის პრობლემა, არამედ პრობლემის გამოვლინება). როდესაც ვცდილობთ რეპრესირება მოვახდინოთ იმ შინაგანი კონფლიქტების და პრობლემების, რომლებიც გვაწუხებს, სწორედ მაშინ შეიძლება თავი იჩინოს შფოთვამ და პანიკამ. მსგავსი სიმპტომები ხშირად ვლინდება იმ ადამიანებში, რომლებსაც მაგალითად პრობლემების ბანალიზაცია, მინიმიზაცია ახასიათებთ ან საკუთარ თავს აიძულებენ აიტანონ მათთვის მიუღებელი სიტუაცია. ჩვენი ფსიქიკა ეძებს წონასწორობას, შფოთვა პირველი სიმპტომია, რომელიც გვიგზავნის შეტყობინებას წონასწორობის დარღვევის შესახებ და საჭიროა, რომ მას ყურადღება მივაქციოთ, გავიგით რა დგას მის უკან, რა არის ის პრობლემა რომლის განდევნას და იგნორირებას ვცდილობთ. თუ კი არ ვპასუხობთ ამ გაფრთხილებას, იმ შემთხვევაში შფოთვა იმატებს და უფრო თვალსაჩინო სახეს იღებს, რომელიც თითქოს გვაიძულებს, რომ ახლა მაინც მივაქციოთ ყურადღება, მოვუსმინოთ საკუთარ თავს.

7 რჩევა ელენე ბარამიძისგან:

1. ორიენტირება სხეულზე და გარემოზე – პანიკური შეტევის დაწყებისას ვკარგავთ რეალობასთან კონტაქტს. ეცადეთ დააკვირდეთ თქვენს სხეულს, გაამოძრავეთ ხელ-ფეხი და დარწმუნდით რომ ისევ ისე ფუნქციონირებენ როგორც ადრე, დაითვლეთ და რიტმს ააყოლეთ თქვენი სუნთქვა, მოახდინეთ გარემოში არსებული ობიექტების (რასაც დაინახავთ იმ წუთას) სახელდება. ეს ყველაფერი დაგეხმარებათ დარჩეთ რეალობაში და დაიბრუნოთ კონტროლი.

2. სტრესორის იდენტიფიცირება – მნიშვნელოვანია იპოვოთ ის გამღიზიანებელი, რომელმაც ხელი შეუწყო პანიკური შეტევის გამოწვევას, მისი პოვნა და მასთან ასოცირებული შინაგანი კონფლიქტის გაცნობიერება შფოთვას შეასუსტებს და დააკარგვინებს მნიშვნელობას. შფოთვის მიზანი ხომ სწორედ ამ კონფლიქტის არსებობაზე მითითებაა.

3. პრობლემების გადაჭრაზე ზრუნვა – ზოგადად სიტუაციის დრამატიზაცია პრობლემის გადაჭრის გზა არ არის, თუმცა არც მისი იგნორირებაა გამოსავალი. პრობლემების ხვალისთვის გადადება ან მათი განდევნა შფოთვას უფრო ინტენსიურს ხდის. გვიგროვდება ენერგია, რომელიც ერთ დღეს აუცილებლად ამოხეთქავს.

4. ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებისგან თავის შეკავება – ალკოჰოლი და ნარკოტიკული საშუალებები შეიძლება წამიერად გვიხსნიდეს შფოთვას, თუმცა ამძაფრებს საერთო ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას. ეს არის რეალობიდან დროებით გაქცევის საშუალება, რაც იმ არაცნობიერ კონფლიქტს რომლის შესახებაც შფოთვა გვაუწყებს, კიდევ ფრო კომპლექსურს ხდის.

5. ჯანმრთელი ცხოვრების წესი : ძილი, კვება, ვარჯიში – დაგეხმარებათ ფსიქიკური და ფიზიკური ენერგიის სწორად გადანაწილებაში.

6. სპეციალისტისთვის მიმართვა – თუ ხედავთ, რომ პრობლემას მარტო ვეღარ უმკლავდებით მიმართეთ სპეციალისტს, რომელიც დაგეხმარებათ შფოთვის მიზეზის პოვნასა და კრიზისის მართვაში.

7. წამლების თვითნებური დანიშვნისგან თავის შეიკავეთ.

გადაცემის აუდიოჩანაწერი